Η υπ’ αρ. 1/2023 Γνωμοδότηση του Εισαγγελέα του ΑΠ για το απόρρητο των επικοινωνιών και τον ρόλο της ΑΔΑΕ υπέστη έντονη δημόσια κριτική, και κατ’ εμέ δικαίως. Ας δούμε, όμως, πρώτα την ιστορική διάσταση των πραγμάτων…

Στις ΗΠΑ, επί 50 περίπου χρόνια, ήτοι από την απόφαση-ορόσημο Roe v. Wade (1973) του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, αναγνωριζόταν η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση, φυσικά με τους γνωστούς περιορισμούς που λίγο-πολύ ισχύουν εν γένει στον δυτικό κόσμο. Μπορεί μεν να διατυπώνονταν κατά καιρούς διαφορετικές προσεγγίσεις ή ενστάσεις κοσμοθεωρητικής, θεολογικής ή άλλης φύσεως, αλλά σε νομικό επίπεδο τα πράγματα είχαν αποκρυσταλλωθεί. Μέχρι που ήρθε η φετινή απόφαση του ιδίου Δικαστηρίου, η περίφημη Dobbs (24.6.22)…

Από τις αρχές Αυγούστου, οπότε και άρχισε να ξετυλίγεται η υπόθεση των παρακολουθήσεων, η κυβερνητική πλευρά έχει υποστηρίξει διάφορες θέσεις για το ζήτημα και έχει υποχρεωθεί από τα γεγονότα σε αναδιπλώσεις. Αρκετές αρχικές διαψεύσεις κατέπεσαν εκ των υστέρων, είτε με έμμεσες είτε με ρητές παραδοχές. Από ένα μεμονωμένο «ολίσθημα» που δεν θα έπρεπε να είχε συμβεί (περίπτωση Ν.Ανδρουλάκη) και κατηγορίες περί σεναρίων επιστημονικής φαντασίας, δυστυχώς χθες καταλήξαμε στην –τουλάχιστον έμμεση– κυβερνητική παραδοχή περί ενδεχομένου ύπαρξης ενός, τρόπον τινά, αυτονομημένου θύλακα εντός ΕΥΠ…

Η πρόσφατηΈκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα αναδεικνύει μία σειρά από σοβαρές παθογένειες – σημειωτέον ότι στο ίδιο πνεύμα κινούνται και άλλες έγκυρες διεθνείς εκθέσεις, άρα δεν πρόκειται για μεμονωμένες διαπιστώσεις. Η Έκθεση μάς θυμίζει διάφορους ελέφαντες στο δωμάτιο (είτε παλαιότερους είτε πιο πρόσφατους), που συχνά δεν θέλουμε να βλέπουμε.

Οι Δηλώσεις Περιουσιακής Κατάστασης (ΔΠΚ), ιδίως πολιτικών προσώπων –γνωστές ευρέως ως δηλώσεις «πόθεν έσχες»–, θεωρούνται διεθνώς ένα ισχυρό εργαλείο για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αποσκοπούν, ειδικότερα, στον περιορισμό φαινομένων παράνομου πλουτισμού και σύγκρουσης συμφερόντων. Διάφοροι διεθνείς οργανισμοί (ΟΗΕ, ΟΟΣΑ, κ.ά.) υπογραμμίζουν τη μεγάλη σημασία που έχει η οργάνωση ενός αποτελεσματικού μηχανισμού δημοσίευσης, επεξεργασίας και ελέγχου των ΔΠΚ.

Το νομοσχέδιο για την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών έχει μεν αρκετά θετικά στοιχεία, συγχρόνως όμως περιέχει σειρά ιδιαίτερα προβληματικών ρυθμίσεων, που δυστυχώς φανερώνουν ότι η βαθύτερη θεσμική διάσταση των πραγμάτων εξακολουθεί να μην ιεραρχείται υψηλά από την κυβέρνηση. Θα περιορισθώ εδώ μόνο στις ακόλουθες παρατηρήσεις:

Οι ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ (Midterms) για τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και τους 35 από τους συνολικά 100 Γερουσιαστές ήταν αυτή τη φορά ιδιαίτερα κρίσιμες. Μία θριαμβευτική νίκη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος θα σηματοδοτούσε κυρίως δικαίωση της ακραίας ρητορικής του Ντόναλντ Τραμπ και θα έστρωνε το χαλί για την εκ νέου ανάδειξή του σε υποψήφιο Πρόεδρο των Ρεπουμπλικανών για τις εκλογές του 2024. Ευτυχώς, όμως, τα εκλογικά αποτελέσματα διέψευσαν εκτιμήσεις και δημοσκοπήσεις: το περίφημο «κόκκινο κύμα» υπέρ των Ρεπουμπλικανών δεν ήρθε ποτέ, αρκετοί εκλεκτοί του Τραμπ και ιδίως αρνητές του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών του 2020 υπέστησαν ήττα, την ώρα δε που γράφονταν αυτές οι γραμμές έμοιαζε πιο πιθανό οι Δημοκρατικοί να κερδίσουν τη Γερουσία και οι Ρεπουμπλικανοί τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Το ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας σε σχέση με την ανάληψη συγκεκριμένων θέσεων-έργων και τη διενέργεια συγκεκριμένων πράξεων έχει τεθεί για την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των βουλευτών απέναντι στην εκτελεστική εξουσία και σε ορισμένες επιχειρήσεις, καθώς επίσης και για τη διασφάλιση της αδιάβλητης άσκησης των καθηκόντων των βουλευτών.

Είναι σαφές πλέον ότι στην υπόθεση των παρακολουθήσεων έχουν παραβιαστεί βασικές αρχές του κράτους δικαίου. Μέχρι στιγμής δε, ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνηση δεν έχουν παράσχει πειστικές εξηγήσεις για το τι έχει ακριβώς συμβεί στις επίμαχες περιπτώσεις του Ν.Ανδρουλάκη και του δημοσιογράφου Θ.Κουκάκη, όπως επίσης και για την έκταση των «αστοχιών» του συστήματος των «νομίμων επισυνδέσεων για λόγους εθνικής ασφάλειας», ενόψει και του υψηλότατου αριθμού τους (ενδεικτ. 15.475 για το 2021).

Χάρη, κυρίως, στην πολύμηνη έρευνα, την επιμονή και την τόλμη μιας ομάδας δημοσιογράφων ήρθε στην επιφάνεια στη χώρα μας μία σοβαρότατη υπόθεση παρακολούθησης πολιτικών και δημοσιογράφων, μία υπόθεση που έχει ήδη σημαντικές πολιτικές και θεσμικές προεκτάσεις. Αναδείχθηκε, έτσι, η νευραλγική σημασία της συγκροτημένης και μεθοδικής ερευνητικής δημοσιογραφίας. Εν γένει, εξάλλου, η ελεύθερη δημοσιογραφία και ιδίως η σοβαρή ερευνητική δημοσιογραφία αποτελούν θεμέλιο λίθο για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και κρίσιμο ανάχωμα για την αποφυγή κατάχρησης εξουσίας από οποιαδήποτε πολιτειακή λειτουργία, την εκτελεστική, τη νομοθετική ή τη δικαστική.