Η πρόσφατηΈκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα αναδεικνύει μία σειρά από σοβαρές παθογένειες – σημειωτέον ότι στο ίδιο πνεύμα κινούνται και άλλες έγκυρες διεθνείς εκθέσεις, άρα δεν πρόκειται για μεμονωμένες διαπιστώσεις. Η Έκθεση μάς θυμίζει διάφορους ελέφαντες στο δωμάτιο (είτε παλαιότερους είτε πιο πρόσφατους), που συχνά δεν θέλουμε να βλέπουμε.
Οι Δηλώσεις Περιουσιακής Κατάστασης (ΔΠΚ), ιδίως πολιτικών προσώπων –γνωστές ευρέως ως δηλώσεις «πόθεν έσχες»–, θεωρούνται διεθνώς ένα ισχυρό εργαλείο για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αποσκοπούν, ειδικότερα, στον περιορισμό φαινομένων παράνομου πλουτισμού και σύγκρουσης συμφερόντων. Διάφοροι διεθνείς οργανισμοί (ΟΗΕ, ΟΟΣΑ, κ.ά.) υπογραμμίζουν τη μεγάλη σημασία που έχει η οργάνωση ενός αποτελεσματικού μηχανισμού δημοσίευσης, επεξεργασίας και ελέγχου των ΔΠΚ.
Το νομοσχέδιο για την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών έχει μεν αρκετά θετικά στοιχεία, συγχρόνως όμως περιέχει σειρά ιδιαίτερα προβληματικών ρυθμίσεων, που δυστυχώς φανερώνουν ότι η βαθύτερη θεσμική διάσταση των πραγμάτων εξακολουθεί να μην ιεραρχείται υψηλά από την κυβέρνηση. Θα περιορισθώ εδώ μόνο στις ακόλουθες παρατηρήσεις:
Οι ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ (Midterms) για τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και τους 35 από τους συνολικά 100 Γερουσιαστές ήταν αυτή τη φορά ιδιαίτερα κρίσιμες. Μία θριαμβευτική νίκη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος θα σηματοδοτούσε κυρίως δικαίωση της ακραίας ρητορικής του Ντόναλντ Τραμπ και θα έστρωνε το χαλί για την εκ νέου ανάδειξή του σε υποψήφιο Πρόεδρο των Ρεπουμπλικανών για τις εκλογές του 2024. Ευτυχώς, όμως, τα εκλογικά αποτελέσματα διέψευσαν εκτιμήσεις και δημοσκοπήσεις: το περίφημο «κόκκινο κύμα» υπέρ των Ρεπουμπλικανών δεν ήρθε ποτέ, αρκετοί εκλεκτοί του Τραμπ και ιδίως αρνητές του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών του 2020 υπέστησαν ήττα, την ώρα δε που γράφονταν αυτές οι γραμμές έμοιαζε πιο πιθανό οι Δημοκρατικοί να κερδίσουν τη Γερουσία και οι Ρεπουμπλικανοί τη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Το ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας σε σχέση με την ανάληψη συγκεκριμένων θέσεων-έργων και τη διενέργεια συγκεκριμένων πράξεων έχει τεθεί για την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των βουλευτών απέναντι στην εκτελεστική εξουσία και σε ορισμένες επιχειρήσεις, καθώς επίσης και για τη διασφάλιση της αδιάβλητης άσκησης των καθηκόντων των βουλευτών.
Είναι σαφές πλέον ότι στην υπόθεση των παρακολουθήσεων έχουν παραβιαστεί βασικές αρχές του κράτους δικαίου. Μέχρι στιγμής δε, ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνηση δεν έχουν παράσχει πειστικές εξηγήσεις για το τι έχει ακριβώς συμβεί στις επίμαχες περιπτώσεις του Ν.Ανδρουλάκη και του δημοσιογράφου Θ.Κουκάκη, όπως επίσης και για την έκταση των «αστοχιών» του συστήματος των «νομίμων επισυνδέσεων για λόγους εθνικής ασφάλειας», ενόψει και του υψηλότατου αριθμού τους (ενδεικτ. 15.475 για το 2021).
Χάρη, κυρίως, στην πολύμηνη έρευνα, την επιμονή και την τόλμη μιας ομάδας δημοσιογράφων ήρθε στην επιφάνεια στη χώρα μας μία σοβαρότατη υπόθεση παρακολούθησης πολιτικών και δημοσιογράφων, μία υπόθεση που έχει ήδη σημαντικές πολιτικές και θεσμικές προεκτάσεις. Αναδείχθηκε, έτσι, η νευραλγική σημασία της συγκροτημένης και μεθοδικής ερευνητικής δημοσιογραφίας. Εν γένει, εξάλλου, η ελεύθερη δημοσιογραφία και ιδίως η σοβαρή ερευνητική δημοσιογραφία αποτελούν θεμέλιο λίθο για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και κρίσιμο ανάχωμα για την αποφυγή κατάχρησης εξουσίας από οποιαδήποτε πολιτειακή λειτουργία, την εκτελεστική, τη νομοθετική ή τη δικαστική.
Τι συμβαίνει όταν στην πολιτική επικρατούν οι τακτικισμοί για τους τακτικισμούς; Όταν χάνεται ο γενικός προσανατολισμός; Όταν απαξιώνονται πλήρως σκοποί και αξίες; Όταν οι πολιτικοί ξεχνούν γιατί κάνουν πολιτική; Όταν λησμονούν ότι, κατά την αριστοτέλεια λογική, ο πολιτικός ασκεί πολιτική προς όφελος των άλλων (προς έτερον), και όχι προς ίδιο όφελος;
Σε μία ευρεία νομοθετική μεταρρύθμιση οι μεταβατικές διατάξεις έχουν μεγάλη πρακτική σημασία. Πρόκειται για διατάξεις που διατηρούν παλαιές ρυθμίσεις εν ισχύι για ένα εύλογο χρονικό διάστημα μετά τη δημοσίευση του νέου νόμου στο ΦΕΚ. Με τις μεταβατικές διατάξεις επιδιώκεται μία όσο το δυνατόν ομαλότερη και δικαιότερη μετάβαση στο νέο νομοθετικό πλαίσιο, σκοπείται δε ιδίως η αποφυγή αιφνιδιασμού των προσώπων των οποίων το νομικό καθεστώς ή οι δικαιολογημένες προσδοκίες επηρεάζονται, άμεσα ή έμμεσα, από τις νέες ρυθμίσεις, σύμφωνα με την αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου.
Βασικός σκοπός μιας μεταρρύθμισης στο πεδίο των ΑΕΙ δεν είναι απλώς να κάνει καλύτερα τα πανεπιστήμιά μας, αλλά πολύ περισσότερο να διορθώσει σοβαρές και χρόνιες παθογένειες ή στρεβλώσεις, οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη στην αποτελεσματική λειτουργία και την ανάπτυξή τους. Η απλή βελτίωση μπορεί να έρθει, για παράδειγμα, με ενίσχυση της χρηματοδότησης, με μεμονωμένες νομοθετικές παρεμβάσεις ή ως απόρροια πρωτοβουλιών των ίδιων των ΑΕΙ κατ’ ενάσκηση της (συνταγματικώς κατοχυρωμένης) αυτοδιοίκησής τους. Μία εκ βάθρων αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου καθίσταται επιβεβλημένη, όταν διαπιστώνεται ότι το ισχύον πλαίσιο προκαλεί σοβαρές παθογένειες. Αυτές οι παθογένειες μπορούν, κατά τη γνώμη μας, να εντοπιστούν σε μία κεντρική παράμετρο, η οποία και αποτελεί το διακύβευμα όλων σχεδόν των πρόσφατων προσπαθειών για μεταρρύθμιση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: πρόκειται για τη θεμελιακή σύγκρουση μεταξύ δημοσίου συμφέροντος και ατομικών ή συντεχνιακών συμφερόντων.
